( Գուրգեն Մարգարյանի անմահ հիշատակին)

-------------------------------

Քնած էր Գուրգենը օտար երկրում

Հայրենի տունն էր տեսնում երազում

Գուցե տեսնում էր աղջկա՞ն սիրած,

Կամ մեր լեռները, ծառե՞րը ծաղկած.

Քնած էր խաղաղ իրեն մահիճում

Հայոց բանակի սպան դյուցազուն

Եվ անգամ մտքի ծայրով չեր անցնում.

Դարան էր մտել թուրքն արնախում.

Ազարին գիտեր. ազնիվ պայքարում

Անկարող էր դեմ առ դեմ կռվել,

Վճռեց նենգորեն' լոկ թուրքին վայել

Խորամանկորեն հարցերը լուծել:

 * * *  

Դեռ Դավթից եկել ու մեզ է հասել

Հայը քնածին մատով չի կպել,

Բայց թուրք բորենին, արյունն աչքն առած

Կացնով գլխատեց Գուրգենին քնած

Բոթն հայոց աշխարհը ցնցեց

ՈՒ կյանքը մի պահ ասես կանգ առավ

Անգամ գետերը լռեցին վշտից, 

Արցունքն էր հոսում Մասիսի կրծքից.

Նույն ձեռագիրն էր մեզ վաղու՜ց ծանոթ

Անցել են մենք այս ճամփով արյունոտ

Արդեն մոտ հարյուր տարի է անցել,

Թուրքն էությամբ նույնն է մնացել,

Բնավ չի փոխվել թուրքն արնախում'

Անկուշտ թալանչի ու բիրդ մարդասպան

Աշխարհի երեսին չկա ո´չ մի ազգ,

Նենգ ու ցեղասպան որ լինի այսքան:

ՈՒ ծնվում են, ծնվում են դեռ

Թայլաթներ են ծնվում ու նոր Համիդներ...

Դահիճներ են ծնվում դավադիր, խարդախ

Թուրք մայրերի արգանդից ավաղ...

  * * *

Ննջի´ր դու խաղաղ, ննջի´ր հայորդի

Թող վարդ-մանուշակ շիրիմիդ ծաղկի

Գուրգե´ն, քո մահով նորից հաստատվեց

Թուրքն իր իսկական դիմակը բացեց.

Չարն անպատիժ չի մնա երբեք

Մենք քո վրեժը մի օր կլուծենք.

Թեկուզ դարեր գան ու դարեր գնան

Կհատուցեն մի օր գինը մեր արյան:

Այսօր աշխարհն անհոգի, անսիրտ

Թևեր է տվել արնախում ու բիրտ

Քամելիոնի պես իր գույնը փոխող,

Իր էությունն անվերջ քողարկող,

Սուտը բերանում աջ ու ձախ շաղող

Այդ թուրք հրեշին ազգս բզկտող: 

Գիտցե´ք,

Թուրքն ինչքա՜ն էլ իր կաշին փոխի,

Ինչքա՜ն սողեսող օձի պես գնա,

Թույն է լեզվի տակ, պատրաստ խայթոցի.

Թուրքը' թուրք էլ հավերժ կմնա...

  * * *

Ննջե´ք, հայորդիք, ննջե´ք դուք խաղաղ

Հալվում է արդեն սառույցը դանդաղ

Ձեր արյան գինը նա կհատուցի

Աստծո դիվանից ու՞ր պետք է փաղչի:

2005թ Բրյուսել

Իմ մեջ գարնան հովեր ունեմ

Դեռ չծնված երգեր ունեմ

ՈՒ իմ սրտի մի անկյունում,

Թաքուն պահած վերքեր ունեմ,

Իմ մեջ կարոտ ունեմ մի լուռ.

Հողս է դարձել ծովից մի բուռ 

Ազգս ծվեն-ծվեն արվել,

Աշխարհով մեկ է սփռվել,

Իմ մեջ զայրութն է ցասումի

ՈՒ վրեժի ծարավը խենթ,

Իմ մեջ ոխն է իմ պապերի

Խաչքարերն անձեռակերտ

Իմ մեջ հավատն է գալիքի

Փուչ, անօրեն այս աշխարհում

Հանձնում եմ լոկ Աստծո դատին,

Չարին չկա երբեք ներում:

2003թ Բրյուսել

Ղարս քաղաքն եմ ես սիրում,

Թեև երբեք չեմ տեսել.

Պապերս էին լոկ ապրում,

ՈՒ հայրս է այնտեղ ծնվել

Ծնվել է նա ճամփեքին,

Գաղթի ճամփին է ծնվել

Մտել են գյուղն Արշունի

Տատս երկունք է ապրել.

Ֆորգոնի մեջ լաց ու կոծ,

Տատս երկունք է ապրում,

ՈՒ Արշունի գյուղի մեջ

Հա՜յրս, հա՜յրս է ծնվում.

- Անբախտ բալես

Մեծ տատս ասում

ՈՒ կրծքին է սեղմում

Հորս' բարույր արած

Արտասվում է գերդաստանն

Այս դիպվածից հուզված:

ՈՒ արցունքներն աչքերին

Հասնում են ափն Արազի.

Ասքյարներն են ճամփան փակել

Փակել են կամուրջն հույսի,

Ո՞վ իր գլխից ձեռ էր քաշել

Նրանց մեկը երկուս անի.

  * * *

ՈՒ լցվում էին մարդիկ անփորձ,

Արազն էին իրենց գցում,

Ասես իրենց, իրենց կյանքով,

Իրենց բախտերն էին փորձում

Կոտորվում էր հայությունն

Իր մայր գետում:

Այդ պատկերից ահաբեկված,

Պապս վերցնում է բարուրն իմ հոր

ՈՒ Արազն է ուզում գցել,

Բայց թե տատս նոր մայրացած

Հորս խլում պապիս ձեռքից,

ՈՒ ասում է խիստ նեղացած,-

_ Առաջ լավ է ինքս մեռնեմ,

Միայն թե որդուս մահը

Իր հոր ձեռքով թող չտեսնեմ...

  * * *

Հանկարծ հեռվից մի հողմե ամպ է

Բարձրանում

Հողմե ամպը դեպի Արազն է

Արշավում

ՈՒ հասնում են նրանք ահեղ

Ֆիդայիններն մեր քաջարի,

Նրանց թրի մի հարվածով

Գլորվում է գլուխներն

Ասկյարների...

* * *

ՈՒ պատմում էր տատս ամեքին,

Կոտորածն էր պատմում Հայոց

Հիշում երեք եղբայրներին,

Որոնց թուրքերն այրեցին

Մարագներում

Հայե՜ր, Հայե՜ր հազարավոր...

Մարագներից երկինք ելնող

Մխի, ծխի հոտն էր հիշում

Պատմում էր նա, անվերջ պատմում,

Աչքի արցունքը չէր ցամակում

1982թ 

Երբ աչքերս բացեցի,

Տատիս արցունքը տեսա

Թոթով լեզվով բարբառի,-

- Լացիդ պատճառն ասա´.

-Փոքր ես ձագ իմ,

Փոքր ես բալես,

Երբ մի քիչ էլ մեծանաս,

Այնժամ սիրտս կբանամ քեզ

Լացիս գինը կիմանաս:

Ես մեծացա , հասակ առա

Տա´տ իմ, ողբդ իմացա

Մատաղ սիրտս վշտով լցվեց,

Հացս' արցունք ես կերա:

ՈՒ իմ մատաղ, մատաղ սրտում

Ոխն ազգիս ծվարեց.

Ես ուղտեցի մինչև ի մահ

Թող թուրքը լավ իմանա,

Գրվել եմ ես ազգիս զինվոր,

Անպարտելի, կամավոր.

Կպայքարեմ իմ գրիչով,

Որ տրված է ինձ վերից

Զենքս այս է , իմ խոսքերով' 

Զենք, որ ուժեղ է սրից:

Իմ պապերի հող ու ջրի

Արդար պահանջը շուրթերիս

Արձակում եմ հրովարտակ

Այրերին ողջ բովանդակ,-

- Թե փորձում եք իրոք լինել

Ջատագովներն աշխարհի,

Բա´վ է կոծկեք եղեռն Հայոց

Բա´վ է լինեք երկդիմի

Արաբական անապատում 

Թաղված ամոթն աշխարհի,

Uին խոսքերով հորջորջում եք

Արդարությու՞ն ազգերի.

Դուք ուզու՞մ եք խաղաղություն,

Երբեք արցունք չթափվի.

Մի´ք հեղեք դուք անմեղ արյուն,

Եղեք արդար ու բարի:

Թեկուզ դարեր գան ու գնան

Թուրքին ոչինչ չի փրկի,

Կգա մի օր օրն հատուցման

Աստծո դատից չի փաղչի...

2005թ Բրյուսել

Սրտումս են թաղված,

Գլխումս են թաղված

Խղճիս ծանրացած

Ոսկորներն ազգիս

Տեր-Զորում սփռված'

Սրտումս են թաղված.

Դաշույնի նման

Սիրտս մխրճված

Քանդում, ավերում

Ամեն մի վարյրկյան

Էությունս ողջ.

ՈՒրվական դարձած

Հանգիստ չեն տալիս

Թափառ մտքերիս.

Այցի են գալիս

Ինձ ամե´ն գիշեր,

Երբ մենակ եմ ես,

Ես ու իմ հուշեր.

Իմ հյուրն են նրանք

Հյուրը թանգակին.

Նայե´ք դուք ահա

Ա´յ այս փոքրիկին.

Բերնի վայր ընկած

Ջուր է աղերսում

Ձեռքերն ինձ պարզած.

Ջուր են աղերսում

Պապակ շուրթերով,

Տարբեր դեմքերով,

Ահել ու ջահել

Մանկիկներ սևաչ...

Կենդանանում են

Աչքերիս առաջ...

Ձայներն է նրանց

Հնչում ականջիս,

Լսում եմ անվերջ

Փրկության կանչեր

ՈՒ մթության մեջ

Դեմքե՜ր ու դեմքե՜ր...

Դեմքերն իմ ազգի

Նման տեսիլքի

Գալիս են , անցնում

Սիրտս են հոշոտում,

Միտքս են հոշոտում

ՈՒ ամե´ն գիշեր,

ՈՒ ամե´ն գիշեր,

Երբ մենակ եմ ես,

Ես ու իմ հուշեր:

Թաղված իմ գլխում

Հանգիստ չեն տալիս

Թուրքի ձեռքերով

Տանջամահ եղած,

Տեր-Զորում սփռված

Ոսկորներն ազգիս

Սուրբ մասունք դարձած

Գալիս են անցնում,

Կենդանանում են,

Կենդանանում են

Աչքերիս առաջ

Դեմքերն իմ ազգի

Նման տեսիլքի

ՈՒ ամե´ն գիշեր,

ՈՒ ամե´ն գիշեր,

Երբ մենակ եմ ես,

Ես ու իմ հուշեր.

Գալիս են լափում,

Մտքերս են լափում,

Սիրտս են լափում.

Լափում են ամբողջ

Էությունս ողջ...

2005թ

Օտար հողում ես միայնակ,

Քայլում եմ լուռ ու գլխահակ

Աչքս է առնում դեմից եկող

Լույս աչքերով մի ծե՜ր կնոջ.

Վզից կախված մի փոքրիկ խաչ

Հարցնում եմ,-

-Ո՞վ ես, ի՞նչ ազգ

ՈՒ մնում եմ արք ու զարմանք

Պատասխանն է թուրքերենով

Մի հատիկ բառ,-

- Էրմենի եմ, էրմենի եմ'

Հայ եմ ասաց.

Դողդողջ ձայնով ու շա~տ կամաց.

Սառսուռ անցավ իմ մարմնով

ՈՒ կրծքիս տակ սիրտս մխաց.

Հայն է խոսում թուրքերենով,

Բայց ինչու՞ ոչ հայերենով.

Սա եղեռն է լավ իմացեք.

Սիրտս այրող մի նոր Տեր-Զոր

Շարունակվում է մինչև այսօր.

Սփռել է մեզ աշխարհով մեկ.

Ներում չունի թուրքը երբեք,

Բայց քեզանից գոհ եմ Աստված,

Որ ստեղծել ես հայ արարած,

Թեկուզ մորթված ու թալանված,

Թեկուզ օտար ափեր քշված

Իրեն խաչը պատվով տարած,

Ամե՜ն ազգից բարձր կանգնած

Գոյատևման մեծ պայքարում,.

Ի՜նչ լեզվով էլ թեկուզ խոսի,

Արյան կանչն է հավերժի

Այս ծեր կնոջ երակներում.

- Հայն իր ազգը չի ուրանում:

2003թ Բրյուսել

Հազար երանեկ ձեզ արագիլներ,

Որ ձեր դեմ չկան ոչ մի սահմաններ,

Բաց են ճամփեքը գոնե ձեզ համար

Աշխարհում մեր այս այսքա՜ն անարդար.

ՈՒ՞ր էր, որ ես էլ թռչուն դառնայի

Թռչեի պապերիս էրգիրն անգին

Նստեի մեր տան մամռոտ տանիքին,

Բույնս հյուսեի մեր բարդու ծառին.

Անհաս կարոտը սիրտս թռչեի,

Իմ նախնյանց շիրմին այցի գնայի.

Թռչեի բոլոր արահետներով,

Բարձր սարերով ու մեր արտերով,

Իջնեի մեր սուրբ լեռան գագաթին,

ՈՒ վերջ չունենար իմ այս երազին...

2003թ. Բրյուսել

Այնպես կուզեի ես շանթ դառնայի

ՈՒ շանթարգեի այն նենգ ամպերին,

Որոնք պատել են իմ Մասիս սարին,

ՈՒ ողողեի գագաթը Մասսի

Լոկ ջերմ շողերով Հայոց արևի

Եվ հաղթանակած բարձր ձայնեի,-

- Մե´րն է Մասիսը, զուր են ձեր դավեր,

Դու´ք, մարդասպան թուրք թալանիչներ...

Իմ ցնծությունից աշխարհը ցնցվեր,

ՈՒ ծածանեի եռագույնը մեր...

2003թ

Թմբուկներ զարկեք, դհոլ ու զուռնա

Հայն է պարում, աշխարհն իմանա

Պարում հնօրյա իրեն քոչարին

Սեգ Արագածի ծաղկուն լանջերին

Եկել ենք, եկել, եկել հավաքվել,

Մի միտք, մի հավատք իրար ենք ձուլել

Ձեռք-ձեռքի սեղմել, մի բռունցք դարձել

Մե՜ծ ու հաղթական շուրջպար ենք բռնել.

Պարում ենք մեր մեծ պարն այս դարի,

Պարում է հայն ի ցույց աշխարհի,

Որ մոխիրներից երկինք է հառնել,

Աստված է ազգիս ուժ տվել, պահել.

Հայն իր սրտում մուրազ է ծոցել,

Լույսի ծիածան կամարով կապել.

Կամրջել ամուր սեր, հույս ու հավատ.

Արագածից մինչև Արարատ.

ՈՒ մոտ է պահը, ժամն աստեղային

Կգան որդիքդ կարոտ սրտերին

Կգան աշխարհի տարբեր ծեգերից,

Կհանեն չալման հավետ քո գլխից.

Կթնդա խրոխտ Սասնա քոչարին

Մեր զույգ սարերի զմրուխտ փեշերին. 

# # #

Աչքդ ճամփին էլ չի մնա

Ի´մ փառապանծ, ի´մ տառապած,

Հերթը մի օր քեզ էլ կգա.

Մեզ հետ է և ինքը' Աստված.

25-05-2005թ Բրյուսել

Այս բանաստեղծությունը նվիրել եմ Արագածի մեծ շուրջպարին:

Uրտիս խորին մի անկյունում

Տխրությունն է ծվարել

Անկախ ինձնից ու իմ կամքից

Այնտեղ իր բույնն է դրել

Արմատներ է գցել շատ խոր

Ասես ինձ հետ է ծնվել,

Ինձ դարձրել տխուր, մոլոր

Միտքս շղարշով պատել:

Հուսահատ եմ ու թևաթափ'

Ազգիս վիշտն է սրտիս մեջ.

Ազգս փոքր, վերքերն անափ

Ելք եմ փնտրում ես անվերջ

Շուրջս եմ նայում

Թափառ հայեր,

Հայերենն էլ մոռացած

Uփռվել են աշխարհով մեկ,

Այլ ազգերի են ձուլված:

ՈՒ փնտրում եմ, փնտրում անվերջ

Փնտրում օտար երկրում

ՈՒ ինձ նայող աչքերի մեջ 

Հայի աչքեր եմ փնտրում:

Ամե՜ն տեղ ենք մենք' ամենուր

Այս աշխարհի երեսին

Աստված բացի´ր գոնե մի դուռ,

Սատար կանգնիր իմ ազգին:

Ես միամիտ մի հայ պոետ

Դեռ հույսեր եմ փայփայում

Քար աշխարհի քար սրտերից

Արդարություն պահանջում,

Երբ աշխարհն արյան ծով է

Մարդիկ նայում են բեմից,

Էլ որտեղի՞ց արդարություն 

Հնչի արնոտ շուրթերից,

Էլ որտեղի՞ց հիշեն հանկարծ

Իրենց շահերը թողած

Հարգեն Հայոց եղեռնը Մեծ

Խիղճ ու հավատք ուրացած,

Էլ որտեղի՞ց ուրախ լինի 

Uիրտս վշտից ավերված, 

Հայոց հողը թուրքն է վայելում,

Ազգս է մորթված, թալանված:

Շահն է այսօր թագավորում

Աշխարհը դարձել է ջունգլի

ՈՒժեղը թույլին հոշոտում է 

Գազանի պես տանջալի:

Աղոթում եմ ես առ աստված.

Դու տեր անտեր իմ ազգին,

Մարդիկ շահից են կուրացած

Ծախել իրենց խիղճ, հոգին: 

  * * *

Ես միամիտ մի հայ պոետ

Դեռ հույսեր եմ փայփայում.

Քար աշխարհի քար սրտերից

Արդարություն պահանջում...

2004թ Բրյուսել